Jak uczyć w świecie zdominowanym przez sztuczną inteligencję?
Co oznacza nauczanie w czasach, gdy sztuczna inteligencja (AI) jest wszechobecna – nawet jeśli nie widać jej bezpośrednio w klasie? Rozwój generatywnej AI (GenAI) wzbudza zarówno entuzjazm, jak i obawy w sektorze edukacji, od szkolnictwa podstawowego po wyższe. Choć wielu nauczycieli zastanawia się, jak włączyć narzędzia GenAI do procesu dydaktycznego, ważniejsze pytanie brzmi: jak uczyć w świecie, który już został przekształcony przez tę technologię?
Ta zmiana perspektywy skłania nas do wyjścia poza samo wykorzystywanie AI w nauczaniu i zastanowienia się, jak projektować środowiska edukacyjne, które uwzględniają jej wszechobecność. W tej nowej rzeczywistości naszym zadaniem jest przemyślenie strategii pedagogicznych tak, by korzystać z dobrodziejstw AI, nie tracąc przy tym z oczu ludzkich wartości stanowiących fundament edukacji.
Zastosowanie GenAI w edukacji: zalety i ograniczenia
GenAI ma potencjał, by zrewolucjonizować edukację, oferując zarówno uczniom, jak i nauczycielom zaawansowane narzędzia. Wykorzystanie AI w nauczaniu umożliwia personalizację procesu nauki, dostosowanie metod nauczania do indywidualnych potrzeb oraz zapewnienie natychmiastowej informacji zwrotnej. Te korzyści są szczególnie cenne w pracy z różnorodnymi grupami uczniów i zwiększaniu ich zaangażowania.
Dla uczniów GenAI może usprawnić naukę, dostarczając błyskawicznych podpowiedzi i spersonalizowanych materiałów. Dzięki temu mogą oni zgłębiać tematy we własnym tempie, z poczuciem, że proces nauki jest dostosowany do ich potrzeb. Nauczyciele również zyskują, ponieważ AI ułatwia tworzenie treści i oferuje nowe sposoby interakcji z uczniami.
Jednak te zalety niosą ze sobą pewne ryzyko. Nadmierne korzystanie z GenAI w szkołach może prowadzić do zbytniej zależności od technologii, co osłabi zdolność uczniów do krytycznego myślenia, kreatywności i rozwiązywania problemów. Jeśli studenci będą szukali w AI szybkich odpowiedzi, mogą zaniedbać głębsze zrozumienie materiału, co przełoży się na powierzchowną wiedzę.
Badania potwierdzają te obawy – choć AI zwiększa ilość przyswajanych treści, może równocześnie zmniejszać poziom ich zrozumienia. Dlatego, mimo ogromnego potencjału GenAI, kluczowe jest zachowanie równowagi i unikanie postrzegania jej jako jedynego wsparcia w procesie nauki.
Ryzyko niekontrolowanego stosowania GenAI w edukacji
Pomocne możliwości GenAI nie oznaczają, że jej niekontrolowane użycie w edukacji jest bezpieczne. Badania pokazują, że gdy uczniowie polegają na AI w zadaniach takich jak streszczanie tekstów czy generowanie odpowiedzi, ich wyniki mogą gwałtownie spaść, gdy technologia przestanie być dostępna. To sugeruje, że nadużywanie GenAI może prowadzić do nieuczciwości, osłabiać krytyczne myślenie i promować lenistwo.
Badanie opublikowane w Computers & Education wykazało, że studenci korzystający z GenAI radzili sobie dobrze tylko wtedy, gdy mieli do niej dostęp. Gdy narzędzia AI zostały odcięte, ich wyniki znacząco się pogorszyły. To rodzi pytania o długoterminowe skutki polegania na AI zamiast na własnym zrozumieniu przedmiotu.
Inne badanie z British Journal of Education Technology wskazuje, że GenAI tworzy iluzję kompetencji, oferując szybkie rozwiązania, ale nie pomagając uczniom w rozwijaniu kluczowych umiejętności. Jest to szczególnie niebezpieczne w przedmiotach takich jak programowanie, gdzie początkujący, polegający na AI, mają problemy z samodzielnym pisaniem kodu.
Te wnioski podkreślają konieczność przemyślanego i ostrożnego wdrażania GenAI w edukacji, tak aby wykorzystać jej zalety, minimalizując jednocześnie ryzyko nadmiernej zależności.
Nauczanie w erze GenAI: więcej niż technologia
Aby efektywnie funkcjonować w erze GenAI, musimy wyjść poza samo włączanie technologii do sal lekcyjnych. Kluczem do sukcesu jest zrozumienie wpływu GenAI na edukację przy jednoczesnym zachowaniu ludzkiego wymiaru nauczania.
Badania przeprowadzone w ESCP Business School wskazują kilka kluczowych strategii nauczania w świecie GenAI:
- Różny wpływ w zależności od kontekstu: Skuteczność GenAI zależy od przedmiotu i kontekstu, takiego jak kultura instytucji czy lokalne przepisy. Choć AI sprawdza się w rutynowych zadaniach, w dziedzinach wymagających kreatywności i głębokiego zrozumienia należy ją stosować ostrożnie, aby nie zastąpiła samodzielnego myślenia.
- Podtrzymanie ludzkiego wymiaru edukacji: Kluczowe jest zachowanie elementów takich jak mentoring, praca w grupie i etyka, których AI nie jest w stanie zastąpić.
- Strukturalne aktywności uzupełniające GenAI: Zamiast polegać wyłącznie na AI, warto łączyć ją z zadaniami wymagającymi samodzielnej pracy, np. pozwalając uczniom korzystać z GenAI podczas przygotowań, ale wymagając od nich odłożenia technologii na czas zajęć.
- Ograniczanie GenAI w podstawowych kursach: W początkowych etapach nauki, gdy uczniowie dopiero budują fundamenty wiedzy, warto ograniczać dostęp do AI, aby zmusić ich do bezpośredniego zaangażowania.
Te strategie pokazują, że zamiast traktować GenAI jako skrót w nauce, powinniśmy tworzyć środowisko sprzyjające samodzielnemu myśleniu i rozwojowi kluczowych umiejętności.
Zrównoważone podejście do GenAI w edukacji
Nauczanie w erze GenAI nie polega na wyborze między człowiekiem a maszyną. Edukatorzy muszą dostosować metody, aby wspierać głębokie uczenie się, jednocześnie korzystając z technologii. Chodzi o to, by projektować środowiska edukacyjne, które łączą zalety AI z rozwojem krytycznego myślenia i kreatywności.
Rozumiejąc zarówno potencjał, jak i ograniczenia GenAI, możemy sprawić, by technologia wspierała, a nie osłabiała proces nauki. Kluczem jest wypracowanie takich metod pedagogicznych, które zachowają ludzki charakter edukacji, wykorzystując jednocześnie mocne strony AI dla dobra uczniów i nauczycieli.
W miarę jak AI będzie kształtować przyszłość edukacji, musimy odpowiedzialnie i świadomie wprowadzać te zmiany, aby przygotować kolejne pokolenia do życia w świecie, w którym sztuczna inteligencja odgrywa coraz większą rolę.